Opieka naprzemienna jest systemem wykonywania władzy rodzicielskiej, w której rodzice dzielą się czasem spędzanym z dzieckiem i związanymi z nim obowiązkami po połowie. W Polsce, w przeciwieństwie do krajów skandynawskich i Stanów Zjednoczonych, system opieki naprzemiennej nie  jest rozwiązaniem stosowanym standardowo.

Dwa tygodnie u mamy, dwa tygodnie u taty

Niemal zawsze w przypadku rozstania rodziców opiekę nad dzieckiem wykonuje jeden rodzic, zaś drugi z rodziców ma prawo do spędzania z dzieckiem czasu w ściśle określonych terminach (tzw. kontakty). Regułą jest również, że rodzic ograniczony w czasie spędzanym z dzieckiem jest również ograniczony w wykonywaniu władzy rodzicielskiej do określonych obowiązków i uprawnień. System opieki naprzemiennej opiera się na zupełnie odmiennych założeniach – pomimo rozstania rodzice wykonują władzę rodzicielską wspólnie, dzielą się obowiązkami i czasem spędzanym z dzieckiem. System opieki naprzemiennej może przybrać następujące formy:
1. dziecko spędza tydzień u jednego z rodziców, następnie tydzień u drugiego z rodziców;
2. dziecko spędza dwa tygodnie/15 dni u jednego z rodziców, następnie dwa tygodnie/15 dni u drugiego z rodziców;
3. dziecko mieszka w tym samym miejscu, zaś rodzice zmieniają się w opiece nad nim w ustalonych odstępach czasu.

Trzeci ze wspomnianych sposób ze względów praktycznych w Polsce zdarza się stosunkowo najrzadziej.

Opieka naprzemienna na mocy ugody

System opieki naprzemiennej co do zasady nie jest uregulowany w żadnych przepisach polskiego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ale też żaden z przepisów nie zakazuje stosowania takiej metody wykonywania władzy rodzicielskiej. Z tego względu – o ile trudno jest ustanowić system opieki naprzemiennej na mocy rozstrzygnięcia sądu – nic nie stoi na przeszkodzie, aby rodzice we własnym zakresie ustalili zasady wykonywania opieki naprzemiennej. Porozumienie warto zawrzeć w formie pisemnej albo w formie aktu notarialnego, przy czym rodzice mogą zwrócić się do sądu rodzinnego ze zgodnym wnioskiem o wydanie właściwego postanowienia. W porozumieniu warto uregulować następujące kwestie:

• miejsce pobytu dziecka i terminy sprawowania opieki nad nim;
• terminy opieki w przypadku świąt i wakacji;
• sposób podejmowania decyzji w sprawach dotyczących dziecka;
• sposób finansowania potrzeb dziecka i metody podejmowania decyzji w sprawach finansowych;
• wysokość uiszczanych alimentów (mimo dzielenia opieki nad dzieckiem po 1/2 rodzice nadal mogą ustalić rentę alimentacyjną należną od rodzica na rzecz dziecka, zwłaszcza, jeśli możliwości finansowe drugiego z rodziców są ograniczone).

Gdy rodzic nie zgadza się na opiekę naprzemienną

Jeśli opieka naprzemienna jest propozycją tylko jednego z rodziców, zaś drugi rodzic chce wykonywać władzę rodzicielską w tradycyjny dla Polski sposób (powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu rodzicowi i ograniczenie władzy rodzicielskiej drugiego z rodziców plus uregulowanie kontaktów), uzyskanie orzeczenia o opiece naprzemiennej może stanowić nie lada wyzwanie. Kodeks rodzinny i opiekuńczy określa sposoby wykonywania władzy rodzicielskiej w przypadku rodziców żyjących oddzielenie i jak do tej pory opieka naprzemienna nie znalazła się w kodeksowym katalogu.

Co istotne jednakże, sąd w każdej sprawie orzeka indywidualnie i w swoim rozstrzygnięciu opiera się zazwyczaj na opinii biegłych psychologów. Jeśli biegli, po przeprowadzeniu wyczerpującego badania psychologicznego zarówno rodziców, jak i dziecka stwierdzą, że z punktu widzenia dobra dziecka opieka naprzemienna będzie najlepszym rozwiązaniem i wydana w sprawie opinia nie zostanie skutecznie zakwestionowana przez żadną ze stron, wówczas najprawdopodobniej sąd wyda postanowienie zawierające takie właśnie rozstrzygnięcie. Biegli wydają opinie o potrzebie stosowania opieki naprzemiennej wówczas, gdy dziecko jest na tyle zżyte z obojgiem rodziców, że separacja od któregoś z nich i zamiana dotychczas spędzanego czasu na standardowo regulowane kontakty byłaby dla dziecka zbyt ciężkim doświadczeniem.

Jeśli ustanowienie opieki naprzemiennej nie jest możliwe, warto spróbować maksymalnie rozszerzyć kontakty z dzieckiem. Kontakty nie muszą mieć formy tylko dwóch weekendów w ciągu miesiąca – być może możliwe będzie wyegzekwowanie kontaktów znacznie szerszych, które w praktyce będą zbliżone do systemu opieki naprzemiennej.

Czasem system opieki naprzemiennej może się nie sprawdzić

Krytycy systemu opieki naprzemiennej zarzucają temu rozwiązaniu przede wszystkim zagrożenie dla poczucia stabilizacji dziecka. W takim systemie dziecko nie ma zazwyczaj jednego miejsca zamieszkania i jest zmuszone do ciągłych przeprowadzek pomiędzy miejscami zamieszkania rodziców. Jednocześnie, system opieki naprzemiennej wymaga znakomitej współpracy pomiędzy rodzicami, dużej elastyczności i wzajemnego zrozumienia. W przypadku byłych partnerów, obarczonych bagażem doświadczeń z nieudanego związku, nie zawsze udaje się to osiągnąć. Może się również okazać, iż mimo początkowych założeń i planów wykonywanie władzy rodzicielskiej nie jest możliwe – rodzice nie dogadują się, dziecko jest niezadowolone i zmęczone przeprowadzkami. W takich sytuacjach konieczna jest zmiana systemu.

Każdy z rodziców dziecka może w dowolnym momencie złożyć do sądu rodzinnego wniosek o zmianę sposobu uregulowania władzy rodzicielskiej. Wniosek podlega opłacie w wysokości 40,00 zł i jest rozpoznawany po przeprowadzeniu postępowania dowodowego (przesłuchania rodziców i świadków, dowody z dokumentów, opinia biegłych psychologów, wyjątkowo również wysłuchanie samego dziecka).

Nie powinno ulegać żadnej wątpliwości, iż obowiązkiem rodziców jest możliwie jak najlepsze zadbanie o interesy dziecka i jego dobra. Opieka naprzemienna, wykonywana prawidłowo i z zaangażowaniem, może być idealnym rozwiązaniem dla wszystkich członków rodziny.